الگوهای کالبدی حسینیه ها: ریشه ها و تحولات

ابهام در سیر تحول کالبدی حسینیه ها در ادبیات تاریخ شناسانۀ معماری، انگیزۀ اصلی ورود به این پژوهش است. این نوشتار در جست وجوی روندهای کالبدی فرهنگی است که به ظهور پدیدۀ منحصربه فرد شهری ایران دوران اسلامی، یعنی «حسینیه» ـ به عنوان گونه ای از فضای شهری که برای آیین عزاداری کاربرد دارد (در مقابل عنوان عام تر تکیه)ـ منجر شده است. این پژوهش، با رویکرد تفسیری تاریخی و تاریخ نگاری علی به همراه استدلال منطقی با تأکید بر «شکل شناسی» نمونه های موجود و با محور قرار دادن تحول تاریخی فرهنگی منجر به پیدایش این آیین ها، به بررسی نقش عوامل فرهنگی کالبدی مؤثر و فرضیه های جدید قابل طرح در این موضوع پرداخته و مواردی را همچون فاصله داشتن الزامات رفتاری آیین های خاص مکان با چارچوب فرهنگی کالبدی مسجد، نقش تکایای صوفیه و نیز هویت جویی اجتماعی، در عرصۀ محیط مصنوع، مطرح کرده و در کنار آن، فرضیۀ تأثیر عوامل دارای جنبۀ معمارانۀ بیشتر مانند داشته های معماری ایران در نقطۀ تحول، نمونه های الگووار حسینیه های متقدم و الزامات تکنیکی معماری سنتی ایران، به عنوان فرضیاتی برای بروز ویژگی های فیزیکی این قالب کالبدی شهر ایرانی، بیان نموده و به ارائۀ شواهد تاریخی دربارۀ آن ها اقدام کرده است. پس از بررسی این فرضیه ها، به نظر می رسد که همۀ آن ها با قوت و ضعف، در نقاط مختلف، تأثیرگذار بوده باشند و توسعۀ سریع آیین های عزاداری و نیز همگانی و غیردولتی بودن بسیاری از تأسیسات مرتبط با آن، به الگوگیری های سریع از راه حل های کالبدی در دسترس منجر شده باشد که به تدریج در طول چهار قرن پالایش شده است.